Dmitry Gajdel: Bacchanalia, intermedia 1725 r.

БАКХАНАЛІЯ

iнтэрмедыя, 1725 р.

распрацоўка Змiцера Гайдэля

BACCHANALIA

intermedia, 1725 r.

граецца ў арыгiнале на старой беларускай і польскай мовах

Статут ВКЛ 1588 р. Артыкулъ 22.

Естли бы тотъ, хто приганилъ, самъ не былъ шляхтичъ.

Уставуемъ тежъ, ижъ кгды бы хто, самъ будучи нешляхтичъ, приганилъ чоловеку доброму шляхтичу, а тотъ шляхтичъ в том стане своемъ шляхетъскомъ былъ бы значный и ведомый и довод на шляхетство учинилъ, а по выводе и оказанью своего шляхетства естли бы тежъ тотъ шляхтичъ противной своей сторонъ задал, мовечи, же онъ самъ нешляхтич, а тотъ бы засе шляхетства своего водлугъ артыкулу двадцатого в семъ же розделе не вывелъ, але оказалъ се быть с права человекомъ простымъ, не шляхтичом, такового, чий бы кольвекъ былъ вряд нашъ, передъ которымъ се то станеть, маеть росказати кату вести до пренкгира и тамъ его дупцы бити и потом высветчити. А ведучи его от вряду до каранья и высветъчываючи з места, маеть казати обволати, же се такими словы на шляхтича торгнулъ.

дзеючыя асобы:

Жывы план:

Запрасiнскi - панiч

Васiль - мужык

Гапка – жонка Васiля

Песняры-скамарохi

Лялькi:

Запрасiнскi – панiч

Запрасiнскi – ў вопратцы лёкая

Васiль – мужык

Васiль – ў вопратцы панiча

Гапка – жонка Васiля

Выходзiць Васiль.

Васіль. Ох, як нешчаслівае жыццё маё! Хаджу я, хаджу пераз цалюхенькі дзень, аж ногі анямелі, рук не чуваць ад працы і тапара, а горш ешчо ад цапа. Малачу ад самых курэй, аж мала шчо не да паўдня, як бы сам адзін. Праўда, шчо і жонка мая Гапка памагала. Да шчо ж яе за работа? Цюкнець колька разы цапом, аж зараз яе ліха і берэць – то сядзець, то ляжэць, то колікі падапруць; толькі чорт лоньскі яе дусіць. А потым ешчо з гоманам і кляцьбою пойдзець. Эх, прападзі яно нешчаслівае жыццё нашае, бо ўсё, як гараваць, так гараваць мусім.

Э, э! (смакуе). Каб то Адам, першы наш ацец, не саграшыў, так бы і мы гэтак не працавалі б. Ох! Дурак ты, дурак! Нашто табе было ірваць яблык з дзерава праклятага? Прападзі яно! Каб мне не велена было, то бы я ані парухаў бы, а шчо горшае, ані парухаў бы. А мы б у раю, як паны б на зямлі, жылі б, клопату жаднага не мелі б, аб сярмягу тагды бы не клапаціліся б і голыя б у раю перахадзілі б. А цяпер, як сярмяжка здзярэцца, хоць ты з галавы выйдзі, неадкуль узяць, а горш, шчо незашта купіць. А тут і зіма надходзіць, і ўстыдно. А я і шэлега пры душы не маю. Да душы ж, не маю! А пан, аднак, на тое не глядзіць, да ўсё крычыць: “Заплаці, з курвы сын! Заплаці, вужава кроў, мужык! Ага, ту! Ага, ту на цябе!”

Адам, Адам, як ты нас пагубіў! Ох, каб то я, я, я...

Пяець.

Як пайду я ў стайню,

Стайню вайскавую,

Як пайду я ў стайню вайскавую.

Як прыведу коня,

Коня варанога,

Як прыведу коня варанога.

Коня я сядлаю,

А конь узыхае,

А конь уздыхае, уздыхае.

Косю ж ты мой косю,

Чаму ты ўздыхаеш,

Чаму ты ўздыхаеш, уздыхаеш.

Цi ж я табе цяжкi?

А цi ж мая зброя?

А цi ж мая зброя, мая зброя?

(Засынаець)

Малады панiч Запрасiнскi з Песнярамi-скамарохамi, келiхам вiна ды пад спевы выходзіць на сцэну. Заўважаець п’янага мужыка Васiля, якi моцна спiць.

Запрасінскi. Juž rana, ale cham nie pracuję! Trzeba zasiečy! To može, panowie, ___ nad chamam žart? Ideja! Pan maje racyą! Tedy zaczynamy! (Юж рана, але хам не працуе! Тшэба засечы! То може, Панове, учынiм над хамам жарт? Iдэя. Пан мае рацыён! Тэды зачынамы!)

Панiч апранаець Васiля ў панскае адзенне, а сам перапранаецца ў лёкая. Надзяваець на сябе галаву кабана. Потым пад музыку пачынаець будзiць Васiля i пужаць яго.

Васіль. Да бойцеся вы бога, чаго вы сядзіцё дармо (haec ad auditorem). Ратуйце ўсіх, гэто людзі тонуць. Ліх для бога, які велікі потоп, і ногі збясіліся, як на ліхо, крыво ступаюць, галоледзь крупкая мусіць быць, і прыступу до берэгу нет.

Запрасiнскi (famula Rustici). От збясіўся Васіль, паны дурэюць, а он кажэць, шчо тонуць. Ідзі к дому, не бясіся.

Васіль. Сам ты, паганіне, не бясіся. Я добрэ чую, хоць не бачу, шчо паны тонуць. Да хрэсціяне, хрэсціяне, чаго вы смеяцёся? Бяжыце ратаваць людзі добрых. Ох, ліхо, ногі вода подмыла. Ой, Гапка, Гапка, ратуй, і ўжо і я тону.

Запрасiнскi. Бес цябе не возмець на той повадзі, перэспіся, калі паваліўся. Ото ж людзе, і тож то людзе!

Васіль. Ой хмель, хмель, ешчо цябе бес з мозгаўні маёй не вынес натапырыўшыся, як воз сена сядзіць, каб хто добры да яго вынес з галавы маёй, то б подзякаваў. Ог! Для бога барада мая мілая гдзе? А гэто шчо? Гдзе гэто хмель мяне ўнёс на другі свет. Чы не сон тылько гэто дурны нудзіць галаву, сон не сон, батмя ж гэто лапці ў чабаты абернуліся, і сермяга ў сукню, і шнабля пры боку, гэто кастур мой перэвернуўся ў шнаблю.

Музыка сцiхаець.

Запрасiнскi. Czego waspan potszebuje? (Чэго васпан потшэбуе?)

Васіль. Да шчо гэто мосьпаньство дзеяцца са мною, едзь я мужык.

Запрасiнскi. Nie mužyk, ale pan z panuw. (Не мужык, але пан з панув.)

Васіль. Але мосьпаньства, батмя ж я мужык.

Запрасiнскi. Jak był panem, tak i jesteś, a chłopem z urodzenia nigdy nie byłeś. (Як был панэм, так і естэсь, а хлопэм з уродзэня нігды не былэсь.)

Васіль. Нет такі я мужык, гутэрце вы шчо хочэце, стары гэто чэрэп мужыцкі добрэ напіўся сала з малада сельскага, і на страсе тым ваняець, мужыком радзіўся, мужыком быў, мужыком заснуў, а цепер за адзін сон панам застаў.

Запрасiнскi. Dla boga panie, czy ž nam nie wierzysz? (Для бога пане, чыж мне не вежыш?)

Васіль. Да нет, я мужык. Не знаю я сам шчо гэто са мною дзеецца. Чы і ўж я запраўды пан!.. І ўжэ няхай так будзець, хоць мне здаецца, шчо я мужык, да калі людзе кужуць, шчо я пан, ніхай жэ я буду пан. Для паньской фантазыі кажыце кварту гарэлкі прынясці, так і вас я пачастую.

Запрасiнскi. Fe... panie. Chopi to tylko pią gorzałkie o tym czasie. Panom winem posiłać się pszystoji. (Фэ... пане. Хлопі то тылько піён гожалке о тым часе. Паном вінем посілаць се пшыстоі.)

Васіль. Віна я не люблю, бо грілце як дзежная кісл.

Запрасiнскi. To miodu pan zažyć dla weselości? (То мёду пан зажыць для вэсолосьці?)

Васіль. Шчо на тое позваляю, дайце ж сюда. Панове слугі, будзьце здаровые!

Запрасiнскi. Wiwat, Wiwat! (Віват, віват!)

Васіль. Батмя ж добро паном быць, ніколі я таго не прабаваў. Піце самые.

Запрасiнскi. Wiwat, pan nasz wielmožny! (Віват, пан наш вельможны!)

Васіль. От як мужык паном застаў сам не пасцярохся.

Грае музыка. Васiль кiдаецца ў скокi. Пяюць.

Няма гора с такім лёсам –

Любіць дзеўку з доўгім носам.

Каб яе пацалаваць –

Трэба нос адпілаваць.

Пайшла курка у аптэку,

Закрычала: “Кукарэку!

Дайце пудры і духоў

На падманку петухоў”.

Рада, рада была баба,

Шчо дзед утапіўся.

Ліха ж яму нагадзіла –

За куст ухапіўся.

Гаварыў мне дзед Скарына,

Шчо Гагарына відаў.

Як на пана гнулі сьпіну,

Ён над імі пралятаў.

Партызаны-партызаны,

Беларускія сыны.

За няволю, за кайданы

Нас пазбаўце сатаны.

Танцавала рыба з ракам,

А пятрушка з пастарнакам,

А цыбуля з часнаком.

Красна дзеўка з дзецюком.

Выходзiць Гапка ды сумна спяваець.